Zaman Rölesi Nedir? Zaman Rölesi Ne İşe Yarar?

Zaman Rölesi Ne İşe Yarar?

 Zaman rölesi, elektrik devrelerinde zamanla ilgili işlevleri kontrol etmek amacıyla kullanılan önemli bir bileşendir. Genellikle zamanlayıcı olarak da adlandırılan bu cihaz, belirli bir zaman dilimi boyunca devrelerin açılması veya kapanması gibi belirli işlemleri gerçekleştirmek için tasarlanmıştır. Zaman röleleri, endüstriyel otomasyon sistemlerinde, enerji yönetimi uygulamalarında ve otomatik kontrol sistemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Zaman rölelerinin temel işlevi, belirli bir gecikme süresini veya zaman aralığını kontrol etmek ve bu süre sonunda belirli bir eylemi başlatmaktır. Bu, otomatik sistemlerde zamanla ilgili işlemlerin düzenlenmesinde büyük bir avantaj sağlar. Örneğin, bir zaman rölesi, bir motoru belirli bir süre boyunca çalıştırdıktan sonra otomatik olarak durdurabilir veya bir ısıtma sistemini belirli bir periyotta devreye alabilir. Bu, endüstriyel süreçlerin, enerji tasarrufu stratejilerinin ve diğer otomatik kontrol uygulamalarının etkin bir şekilde yönetilmesine yardımcı olur.

Zaman Rölesi Özellikleri

Çekmede Gecikme: Çekmede Gecikme Fonksiyonunda, röleye enerji uygulandığı an itibariyle süre saymaya başlanmakta, ayarlanan t zamanı bitiminde röle çekilmekte ve röle LED’i yanmaktadır.

Bobine verilen enerji ile başlanarak belirlenen sürenin bitiminde kontakları yer değiştirmek için kullanılan fonksiyondur. Bobine enerji verilen ilk anda ani açılıp kapanan kontaklar, belirlenen sürenin bitmesiyle ise gecikmeli açılıp kapanan kontaklar yer değiştirmektedir.

Düşmede Gecikme: İsminden de anlaşılacağı üzere bobine verilen enerjinin kesildiği andan itibaren başlanarak, belirlenen süre bitiminde kontakları konum değiştirmeye yarayan fonksiyondur. Bu fonksiyona sahip rölelerde, bobine enerji verildiği an rölenin kontakları ani olarak yer değiştirmektedir.

Bırakmada Gecikme: Bu fonksiyonda, bobine enerji verildiğinde röle çekmekte ve belirlenen sürede t zamanı saymaya başlamaktadır. Bu t zamanı bittiğinde ise röle bırakıp ilk yerine dönmektedir.

Yıldız-üçgen: Yıldız üçgen fonksiyonuna sahip röleleri büyük güce sahip motorlarda yıldız-üçgen yol verme devrelerinde kullanılmakta olup, bobine verilen enerji ile yıldız bağlantıyı sağlamaktadırlar.

Belirlenen süre bittiğinde kontakların hepsi yer değiştirip, bu büyük güce sahip motoru yıldız bağlantıdan üçgen bağlantıya geçirme görevini üstlenirler. Bu geçiş anlarında olması muhtemel kısa devre olayını önlemek maksadıyla yaklaşık 0,1 saniye boyunca motora enerji verilmemelidir.

Flaşör: Flaşör fonksiyonuna sahip zaman röleleri, bobine verilen enerji ile başlayıp, belirlenen süre boyunca yerini korumakta olan ve bu sürenin bitiminde ilk yerine dönmekte olan röle çeşididir. Flaşör rölelerde enerji bulunduğu süre boyunca bu döngü devam etmektedir.

Asimetrik Flaşör: İki farklı zaman ayarlama imkânına sahip olan ve bobinine verilen enerji ile kontakları yer değiştiren röle çeşididir. Bu fonksiyona sahip rölelerde, belirlenen ilk süre boyunca yerini korumakta ve belirlenen sürenin bitiminde ise normal çalışma konumuna dönmektedir. Bu esnada ikinci belirlenen süre başlayıp biter ve bitmesiyle birlikte kontaklar yeniden yer değişikliği yapar. Verilen enerji kesilmediği sürece bu döngü sürekli olarak devam etmektedir.

Zaman Rölesi Çalışma Prensibi

Zaman rölesi çalışma prensibi açısından röle çeşitlerinden biri olan çekmede gecikmeli modellerde, zaman sayımı bobine gerilim uygulandığında başlar ve belirlenmiş olan sürenin tamamlanmasının ardından röle kontağın konumunun değişmesini sağlar.

Bir makineyi, bir devreyi veya bir sistemi, ayarlanan süre ve programlar çerçevesinde devreye sokacak veya devreden çıkaracak şekilde tasarlanan zaman rölelerinde genellikle güç devrelerinin kumanda panolarında yararlanılmaktadır. Kontaklarının değişme zamanına göre farklı röle çeşitleri bulunmakla birlikte, çalışma prensibi değerlendirildiğinde bazı röle çeşitlerinin ani konum değiştirebildiğini, bazılarının ise gecikme ile kontak konumunu değiştirdiğini görürüz.

 Zaman Rölesi Çalışma Prensibi ve Kontakların Hareketi

Zaman röleleri çalışma prensibi açısından röle çeşitlerinden biri olan çekmede gecikmeli modellerde, zaman sayımı bobine gerilim uygulandığında başlar ve belirlenmiş olan sürenin tamamlanmasının ardından röle kontağın konumunun değişmesini sağlar. Bu işlem sonrasında açık kontak kapanırken kapalı olan ise açılır. Gerilimin kesilmesi ile birlikte röle kontağın normal konumuna dönmesini sağlar.

Düşmede gecikmeli modellerde ise; bobine gerilim uygulanması ile birlikte kontağın konumu ani olarak değişir ve enerji kesilmediği takdirde bu konum korunur. Gerilimin kesilmesi ile zaman sayımı başladıktan sonra belirlenmiş sürenin sona ermesinin ardından kontak normal konumuna geri döndürülür.

Zaman Rölesi Çeşitleri

Zaman röleleri çeşitleri, çalışma fonksiyonlarına göre farklılaşmaktadırlar. Bir zaman rölesi, aşağıda açıkladığımız en çok kullanılan fonksiyonlardan sadece birisine sahip olabildiği gibi birden fazla fonksiyona da sahip olabilir. Bu tip röleler ise çok fonksiyonlu zaman röleleri olarak adlandırılır.

Çalışma Prensibi Açısından Zaman Rölesi Çeşitleri

Çalışma prensibi açısından çekmede gecikmeli ve düşmede gecikmeli olmak üzere iki tip zaman rölesi bulunmaktadır. Çekmede gecikmeli olan röleler düz zaman rölesi olarak, diğeri ise ters zaman rölesi olarak ifade edilebilmektedir.

Bu iki ana grup dışında, çalışma prensiplerine bağlı olarak; bırakmada gecikmeli modeller ya da çekmede ve bırakmada gecikmeli olanlar da ihtiyaca göre tercih edilebilmektedir. Yıldız-üçgen zaman rölelerinin yanında flaşör tip olanlarda mevcuttur.

Zaman Rölelerinin Kullanım Alanları

Elektronik zaman röleleri, istenilen süreye göre programlanabiliyor olduğundan pek çok farklı kullanım alanları bulunmaktadır. Ancak ismi çok bilinmediğinden günlük hayatta kullanılan şeylerin içinde bulunduğundan çoğu kişinin haberi olmamaktadır.

Zaman röleleri, sulama esnasındaki sağladığı işlevsel kolaylık sebebi ile sulama kontrolü işlemlerinde yoğunlukla kullanılmaktadır. Tarımsal veya bahçe sulama sistemlerinde gün içerisinde bir ya da birkaç kez çalıştırılacak olan su pompalarının kontrolünü programlanma özelliği ile sağlayabiliyor olan zaman röleleri, tarımın oldukça fazla yapıldığı ülkemiz için büyük kolaylıklar sağlamaktadır.

Aynı zamanda aydınlatma kontrolü de zaman rölelerinin programlanması sayesinde sağlanabilmektedir. Bahçe, park, sokak gibi açık kullanım alanlarında veya bina, okul, hastane, cami gibi kapalı kullanım alanlarında gün içerisinde belirli vakitlerde açılıp kapanabilen aydınlatma sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Zaman röleleri, istenilen sürenin programlanmasını ve hatta bu olayın günlere göre farklı şekilde tekrarlanmasını sağlamaktadır. Bunun için istenilen günlere farklı programlar ayarlanması yeterlidir.

Zaman rölelerinin kullanım alanı ise eğitimdir. Yani okullarda zillerin belirli periyotlarla açılıp kapanmasını sağlayan programa sahip şeyler de zaman röleleridir.

Zaman röleleri günlük hayatın içinde pek çok yere sahip olduğu gibi ısıtma ve soğutma sistemlerinde de oldukça fazla kolaylıklar sağlamaktadır. Yerleşim alanlarında ya da endüstride ısıtma ve soğutma sistemlerinin periyodik çalışmasını gerektiren durumlar olmaktadır. Bu tür durumlarda bu sistematiği sağlayan program yine zaman rölelerinde bulunmaktadır.

Zaman Rölesi Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Zaman rölesi seçimi yaparken her şeyden önce bakılması gereken husus, rölenin ihtiyacınızı karşılayacak fonksiyon(lar)a sahip olup olmamasıdır. Röleler tek bir fonksiyona sahip olabildiği çok fonksiyonlu zaman röleleri de mevcuttur.

Diğer bir önemli husus, kumanda devresinde kullanılan beslenme gerilimine uygun bir zaman rölesi seçmek olmalıdır. Rölelerin modeline bağlı olarak besleme aralıkları değişebilmektedir.

Zaman rölesinin kumanda devresinde ihtiyaç duyduğu kontak sayısı da hem ürün seçimini etkileyecek bir kriter hem de satın alacağınız ürün fiyatında belirleyici olan unsurlardan birisidir.

Zaman rölelerinin boyutları, kullanım alanına göre önemli olabilmektedir. Genellikle küçük panolarda kullanılan bu röleler için DIN1 veya maksimum DIN2 boyutlarında olması talep edilmektedir.

Zaman ayar trimpotlarının anlaşılır ve açık olması önemli hususlardan birkaç tanesidir. Daha kolay kullanımlara sahip ekranlı zaman röleleri de mevcuttur.

Tüm bu özelliklerin dışında röle üzerinde bildirim LEDlerinin olması kullanıcı bilgilendirmek için önemli olabilmektedir.